Rookvrije zorginstellingen staan volop in de schijnwerpers. En hoewel er veel overeenkomsten zijn in de route naar een rookvrije organisatie, op nuances kunnen er grote verschillen zijn. In deze column beschrijft Claudia Kaagman de uitdagingen bij mensen met een lichte verstandelijke beperking.

Wereldwijde cijfers over roken

Onderzoek naar wereldwijd roken, alcohol- en drugsgebruik toont aan dat 15,2% van de wereldbevolking dagelijks tabak rookt, met Europa aan kop. Tabak kost wereldwijd jaarlijks 170,9 miljoen DALYs en 110,7 doden per 100.000 personen.

Online stoppen met roken programma’s zijn effectief

Online interventies met gedragsmatige elementen die focussen op doelgericht gedrag, oplossingsgericht denken, feedback en monitoring, steun van familie en vrienden, gezondheidseffecten van roken, voor- en nadelen en zelfregulatie verhogen volgens een meta-analyse van 45 studies de kans om te stoppen met roken op de korte termijn met 29% en om langer gestopt te blijven met 19%, vergeleken met interventies die deze domeinen niet gebruiken.

Niet-rokers worden gezonder ouder

Een systematische review en meta-analyse van longitudinale studies liet zien dat de kans op gezond ouder worden groter is bij mensen die nooit gerookt hebben in vergelijking met rokers (OR 2,36, 95% CI 2,03 -2,75) en ex-rokers (OR 1,32, 95% CI 1,23-1,41). De link tussen alcoholconsumptie en gezond verouderen is minder duidelijk, want sommige studies lieten juist een gunstig effect van alcoholgebruik op het verouderingsproces zien.

Minder tabaksgebruik na vertrek uit rookvrije gevangenis

Een systematische review naar het rookgedrag van ex-rokers na vrijlating uit een rookvrije gevangenis pleit voor interventies die ook ondersteunen in het rookvrij blijven na vrijlating, omdat dit een belangrijke kans is de gezondheid, welbevinden en financiële situatie van deze kwetsbare populatie te verbeteren. 

Tabaksgebruik bij posttraumatische stressstoornis

De prevalentie van tabaksgebruik bij patiënten met een posttraumatische stressstoornis (PTSS) in de Verenigde Staten is 24%, zo blijkt uit een meta-analyse van 66 studies. Dat is weliswaar fors lager dan de 45% die eerder werd gerapporteerd (ongeveer drie keer zo hoog als de prevalentie in de algemene bevolking), maar ook bleek dat mensen met PTSS doorgaans meer nicotine-afhankelijk zijn en meer roken dan tabaksgebruikers zonder PTSS.

Harm reductie is geen gevoelskwestie

De wereld van tabaksontmoedigers is sterk verdeeld als het gaat om harm reductie maatregelen zoals de e-sigaret. Nicotine & Tobacco Research publiceerde een pleidooi voor een objectieve blik op dit lastige dossier.

Hollandse Nieuwe

Uit onderzoek van Anne Marije Kaag (Universiteit van Amsterdam) blijkt dat tabak- en cocaïnegebruikers een dunnere hersenschors hebben. Ook geldt: hoe meer middelen worden gebruikt, hoe dunner de grijze stof.

Eefje Willemse heeft de Trimbos factsheet over de waterpijp geüpdate.

De organisatie FNO Zorg voor Kansen berekende dat door rook-gerelateerde kosten 65.000 families onder de armoedegrens vallen.

Haoxiao Zuo (Universiteit Groningen) ontdekte dat sigarettenrook cAMP remt, waardoor het met de behandeling van COPD interfereert.

Helle Larsen (Universiteit van Amsterdam) onderzocht de sociale triggers die studenten ertoe brengen om een sigaret aan te nemen als ze er eentje aangeboden krijgen.

Volgens een studie van Jorim Tielbeek (VUMC) is antisociaal gedrag genetisch gecorreleerd aan nicotine- en cannabisgebruik.

Van onderzoeksbureau Kantar werd een rapport openbaar over gebruik van de e-sigaret en alternatieve rookwaren door jongeren.

Marjolein Snaterse (Hogeschool van Amsterdam) vindt dat het juist de hoog opgeleide en oudere Europese patiënten zijn die na een cardiovasculair event stoppen met roken. En ook dat een stopadvies helpt en succesvolle stoppers meer moeite doen om hun leefstijl te verbeteren.

De afdeling Publieksinformatie van het Trimbos-instituut telde in het Jaarbericht 2017 dat de website ikstopnu.nl 157.714 werd bezocht (42% meer dan een jaar eerder) en rokeninfo.nl 575.915 keer (een groei van +7%).

Het RIVM schreef een factsheet over "nieuwsoortige tabaksproducten".

Roos van der Vuurst de Vries (Rotterdam MC) toont aan dat voor patiënten met een enkel geïsoleerd symptoom van multiple sclerose, roken een onafhankelijke risicofactor voor het ontwikkelen van de ziekte is.

Stephan Bakker (Universiteit Groningen) komt tot de conclusie dat zelfrapportage en de urine concentraties van de nicotine metaboliet cotinine allebei het risico op cardiovasculaire ziekte kunnen voorspellen.

Volgens de Kerncijfers Roken 2017 van het Trimbos-instituut, rookte 23,1% van de volwassenen in 2017. Dat was 24,1% in 2016.

Lopende Zaken

De werkgroep Rookvrije Zorg verzamelt best practices die bijdragen aan een rookvrije zorginstelling. Hebt u een best practice op de 8 domeinen die staan beschreven in de self audit van The Global Network for Tobacco Free Healthcare Services? Mail deze naar Rianne de Roos van het UMCG. 

Vanuit de Rookvrije Generatie zijn verschillende materialen beschikbaar, zoals een stappenplan, flyers en tips ter ondersteuning van de rookvrije gemeente, kinderopvang, spelen en recreëren, schoolterreinen en sport.

Van donderdag 17 mei tot 1 juni 2018 organiseert het Trimbos-instituut, in samenwerking met andere partijen, voor het derde jaar een NIXzonderID actie. Jongeren worden opgeroepen om uit zichzelf hun ID te tonen bij aankoop van alcohol en tabak. Staatssecretaris Blokhuis van VWS en wethouder Everhardt (Gemeente Utrecht) gaven het startschot. 

RIVM en NVWA uit (inter)nationale tabakscommissies

Het RIVM en de NVWA zijn per direct uit de (inter)nationale commissies NEN/CEN/ISO gestapt die werken aan de normen voor uniforme, gestandaardiseerde en actuele referentiemethoden voor chemische en fysische analysemethoden voor tabak en tabaksproducten. De belangrijkste reden voor de terugtreding is de grote invloed van de tabaksindustrie binnen deze commissies, waardoor de nadruk te weinig ligt op bescherming van de volksgezondheid. 

De iQOS onder de Tabaks- en Rookwarenwet

De iQOS, de sigaret die tabak verhit in plaats van verbrandt, zou volgens de fabrikant minder schadelijke stoffen produceren dan een traditionele sigaret. Onderzoek van het RIVM laat zien dat er wel kankerverwekkende en andere schadelijke stoffen worden gevormd en dat gebruik schadelijk is voor de gezondheid. Staatssecretaris Blokhuis heeft daarop besloten de iQOS onder de Tabaks- en Rookwarenwet te plaatsen. Er mag geen reclame voor gemaakt worden, er komt een leeftijdsgrens voor de aankoop en voor de schadelijke effecten van het product zal gewaarschuwd moeten worden.

Nalevings- en handhavingscijfers leeftijdsgrens en rookvrije horeca

Bij controles van de NVWA in 2017 werd bij de risicogerichte inspecties een overtreding op de naleving van de leeftijdsgrens geconstateerd in 16% van de gevallen. Bij de gerichte rookcontroles in de horeca (inclusief de shishalounges) werd in 10% van de gevallen een maatregel opgelegd. Dit zijn verbeteringen ten opzichte van 2016. De staatssecretaris concludeert dat de naleving van het rookverbod lijkt te normaliseren.

Plain packaging in Canada

Op 16 mei 2018 is in Canada een nieuwe tabakswet door het parlement aangenomen: de Tobacco and Vaping Products Act. Volgens deze wet kan er in Canada plain packaging (neutrale verpakkingen) worden ingevoerd en wordt de e-sigaret bijna op dezelfde wijze gereguleerd als de traditionele sigaret.

Meer shishalounges in Nederland

Over de afgelopen jaren is het aantal shishalounges in Nederland behoorlijk gegroeid en volgens schattingen zijn het er nu rond de 500. Het verbod op rookruimtes dat over twee jaar van kracht wordt zal in de toekomst van invloed kunnen zijn op de hoeveelheid shishalounges.

UMC Utrecht wordt volledig rookvrij

Vanaf 1 oktober zal het UMC Utrecht geheel rookvrij zijn. Het Wilhelmina Kinderziekenhuis (WKZ) en het Prinses Maxima Centrum zijn sinds 18 mei al volledig rookvrij. Het UMC Utrecht sluit met deze maatregel aan bij de landelijke beweging 'Op weg naar een rookvrije generatie'.

Gezocht: klokkenluiders in de tabaksindustrie

Advocaat Dominique Ficq, die bekend staat om haar strijd tegen de tabaksindustrie, heeft een advertentie in het Financieel Dagblad geplaatst op zoek naar klokkenluiders in de tabaksindustrie. Zij hoopt zo personen te  vinden die willen vertellen over de strategieën en methoden die worden toegepast om mensen verslaafd te maken. Hier geeft ze een korte update over de zaak.

Roken verboden in Amsterdamse zwembaden

Vanaf de opening van Amsterdamse buitenzwembaden op 28 april is roken is alleen maar toegestaan op de speciaal hiervoor aangewezen plek, buiten het zicht van kinderen. Op alle andere plekken moet elk zwembad rookvrij zijn.

Illegale sigarettenfabriek afgebrand

Er worden regelmatig illegale sigarettenfabrieken in Noord Brabant ontdekt, deze keer door een grote brand. De oorzaak van de brand is nog onbekend.

Verbod in België op roken in de auto in het bijzijn van kinderen?

De Vlaamse Minister van Leefmilieu wil roken in auto's in het bijzijn van kinderen verbieden. Ook e-sigaretten vallen onder het verbod. Volgens het wetsvoorstel, waarover het Belgische parlement nog voor de zomer zal stemmen, zijn overtreders van de wet strafbaar met 1 maand tot 1 jaar gevangenis en/of een boete van 100 tot 250.000 euro. In Nederland pleit het CDA voor een campagne om ouders bewust te maken van de schadelijke gevolgen van roken in het bijzijn van kinderen, zoals in de auto of thuis.

Volgende Nieuwsbrief

De volgende nieuwsbrief verschijnt op dinsdag 10 juli 2018.

Binnenlandse bijeenkomsten

Symposium 50 jaar tabaksontmoediging in Nederland, 31 mei 2018, 14:00-17:00 uur, Diligentia (bovenfoyer), Lange Voorhout 5, Den Haag. Aanmelden tot 24 mei 2018: stuur e-mail met naam, e-mailadres en organisatienaam naar aanmelden symposium 31 mei 2018.

Nieuwe richtlijn stoppen met roken-ondersteuning aan zwangeren, 3 september 2018, 17.30-21.00. Voor leden van het Kwaliteitsregister Stoppen met Roken. Zie het voorlopig programma. Aanmelden bij Danielle Branderhorst.

Buitenlandse bijeenkomsten

Nicotine & Ethics: Summer school on moral dimensions of harm reduction within global tobacco control, 28 mei-1 juni 2018, Hermance, Zwitsterland.

ENSP International Conference on Tobacco Control 2018, 14-16 juni 2018, Madrid, Spanje

Society for Research on Nicotine and Tobacco (SRNT) Europe, 18th annual conference, 6-8 september 2018, München, Duitsland

The eighth session of Parties to the WHO Framework Convention on Tobacco Control (COP8), 1-6 oktober 2018, Genève, Zwitserland

14th Annual conference on the International Society for the Prevention of Tobacco Induced Diseases, 4-6 oktober 2018, Izmir, Turkije

Gastredacteuren

Deze nieuwsbrief is samengesteld door Jedidja Baaij en Olivia Lamers, coassistenten van het UMCU.