Offensief rookvrij opgroeien

Nieuwe wettelijke maatregelen en een communicatieoffensief van VWS. Lees erover in de column van Angelique Berg, Directeur-Generaal Volksgezondheid.

Ernstige psychiatrische aandoeningen en stoppen met roken

Een systematische review met data van 14 RCTs concludeerde dat bupropion en varenicline 4 tot 5 keer zo effectief zijn in de ondersteuning tijdens het stoppen met roken als placebo bij volwassenen met een ernstige psychiatrische aandoening. Tussen de beide middelen zelf werd geen verschil gevonden. De individuele studies zijn echter van lage kwaliteit.

Ook een andere systematische review en meta-analyse komt tot de conclusie dat varenicline in deze patiëntengroep vier keer beter werkt dan placebo. 

Een overzichtsstudie met 38 (internationale) studies onder meer dan 16.000 professionals werkzaam in de GGz wees echter uit dat 42% van de professionals barrières ervaart in het aanbieden van stoppen met roken zorg, 41% een negatieve houding heeft ten opzichte van stoppen met roken en 45% tolerant staat tegenover roken. Volgens deze studie is roken nog de norm in de GGz en dat ondermijnt kansen om stoppen-met-roken behandelingen aan te bieden.

Zwangerschap en stoppen met roken

Een systematische review van 27 trials naar stoppen met roken interventies tijdens de zwangerschap concludeerde dat het slechts 13% van de eerder rokende zwangeren lukt om niet te roken op het moment dat de baby à terme is. 43% van deze stoppers gaat bovendien weer roken binnen 6 maanden na de geboorte van het kind. 

In een RCT onder 1100 zwangeren bleek dat met een intensieve telefonische coaching (9 sessies, waarin specifieke elementen over zwangerschap waren verwerkt) 30% van de eerder rokende zwangeren aan het eind van de zwangerschap was gestopt met roken. 6 maanden na de bevalling rookte 14% nog steeds niet. De resultaten waren significant beter dan wanneer alleen zelfhulpmateriaal werd uitgedeeld.

Een systematische review van 8 studies onder gezondheidswerkers identificeerde echter nog vele barrières bij de stopondersteuning van zwangeren, met name in achterstandssituaties, en roept op om onderzoek naar "wat werkt" in deze groep te prioriteren en de kennis breder beschikbaar te maken.

Meeroken door foetus en kind

In een meta-analyse van 13 geboortecohorten is opnieuw bewijs gevonden dat het DNA van pasgeboren baby's is veranderd als de moeder tijdens de zwangerschap rookte. De DNA-veranderingen zijn onder meer aangetoond in genen die een rol spelen in bijvoorbeeld een hazenlip en astma, aandoeningen die ook zijn geassocieerd met roken door de moeder. Epigenetische mechanismen spelen waarschijnlijk een rol.

Niet alleen een rokende moeder, ook meeroken door de moeder tijdens de zwangerschap is een onafhankelijke risicofactor voor een kind (tot 2 jaar) op een piepende ademhaling (odds ratio 1,11). Het risico op piepende ademhaling neemt verder toe als het kind na de geboorte zelf ook meerookt (OR 1,29). Het hoogste risico hebben kinderen van wie de moeder actief rookte tijdens de zwangerschap en die zelf passief meeroken (OR 1,73).

Jongeren en roken

Jongeren in IJsland zijn veel minder gaan roken tussen 1997 (toen 17,0% rookte in 'de afgelopen maand') en 2014 (1,6%). Ook het alcoholgebruik nam in deze periode fors af, terwijl primaire preventie variabelen (zoals strenger toezicht door de ouders en minder deelname aan het feestleven) toenamen. Het onderzoek baseert zich op gegevens van zo'n 50.000 kinderen.

Ook Nederlandse jongeren zijn de afgelopen vier jaar minder gaan roken, blijkt uit een groot internationaal onderzoek naar gezondheid en welzijn (de HBSC studie). In 2009 rookte 44% van de 15-jarigen en in 2013 was dat gedaald naar 34%.

Een nieuwe meta-analyse laat zien dat jongeren die veel kijken naar films waarin wordt gerookt, een grotere kans hebben om zelf een roker te worden. Dat is plausibel omdat al van tabaksadvertenties bekend is dat zij aanzetten tot roken. Hoewel het verband tussen zien roken in films en zelf roken door jongeren aanzienlijk is, heeft de studie een oorzakelijke relatie niet aangetoond.

Een andere ontwikkeling zijn smaakcapsules in het filter van sigaretten, die voor het roken gebroken moeten worden en de tabaksrook een specifieke smaak meegeven. 10.000 Mexicaanse jongeren beoordeelden sigaretten met een ingebouwde smaakcapsules in het filter als aantrekkelijker dan gewone tabak.

Stoppen met roken

Een nieuwe Cochrane review van 53 studies met meer dan 25.000 rokers bewijst dat een combinatie van gedragsondersteuning (30-300 minuten) en farmacotherapie (in de meeste studies nicotine vervangende medicatie) een bijna twee keer zo grote kans geeft om na 6 maanden nog steeds gestopt te zijn met roken dan standaard zorg, een kort advies of minder intensieve gedragsondersteuning.

Stoppen met roken geeft een statistisch significant uitstel in het ontwikkelen van kanker en sterfte daaraan vergeleken met doorgaan met roken. Een meta-analyse onder bijna 900.000 volwassenen (inclusief Nederlandse data) concludeerde tevens dat het risico op het ontwikkelen van kanker en kankersterfte met 8 en 10 jaar toeneemt in huidige rokers vergeleken met nooit-rokers.

Hollandse nieuwe

Niloofar Taghizadeh (Rijksuniversiteit Groningen) bestudeerde de impact van veranderingen in rookgewoonten op de sterfte aan verschillende aandoeningen die aan roken zijn gerelateerd.

Andrea Rozema (Tilburg University) inventariseerde welke bevorderende en belemmerende  factoren er zijn om rookvrije schoolterreinen te realiseren.

Jorien Treur (VU Amsterdam) concludeert dat de associatie tussen roken en koffie drinken voor het grootste deel verklaard kan worden door genetische factoren.

Camelia Minicã (VU Amsterdam) analyseerde genetische gegevens van bijna 75.000 personen en vond 15 nieuwe genen die betrokken zijn bij het rookgedrag.

Harveen Ubhi (Maastricht University) vond dat tussen 2012 en 2014 geen verbetering is opgetreden in het toepassen van evidence-based gedragsveranderingstechnieken in de gratis stoppen-met-roken-apps in de Apple App Store.

Aart Franken (Universiteit Utrecht) komt in zijn promotie tot de conclusie dat het begin van externaliserend gedrag, zoals roken, drinken en kleine criminaliteit, niet afhangt van vrienden, maar dat vrienden wel een belangrijke rol lijken te spelen bij de voortzetting van dat gedrag.

Het RIVM maakte een nieuw rapport openbaar over de 1214 additieven in de 4212 tabaksproducten op de Nederlandse markt.

Het RIVM publiceerde ook een factsheet over het risico op koolmonoxidevergiftiging bij het roken van een waterpijp, dat met name groot is bij het gebruik van niet-elektrische kooltjes; en Intraval inventariseerde het aantal shishalounges (naar schatting 156) en horecagelegenheden met shisha lounge-functie (ongeveer 170) in Nederland.

De NVWA (Nederlandse Voedsel en Waren Autoriteit) bracht factsheets uit over de verkoop van tabak aan minderjarigen (de regels worden het slechtst nageleefd in de horeca en bij automaten) en over het rookverbod in de horeca (bij de risicogerichte inspecties werd in 25% van de gevallen een maatregel opgelegd). Intraval onderzocht in het najaar van 2015 eveneens het naleefniveau van het rookverbod in de horeca en constateerde dat 93% (cafés, discotheken) tot 100% (restaurants, hotels) van de horecagelegenheden rookvrij is. Alleen in de kleine cafés die tot oktober 2014 onder de uitzondering vielen is het naleefniveau gestagneerd op 81%. Omdat hier niet specifiek de risicobedrijven zijn gecontroleerd is de geconstateerde naleving beter dan de NVWA vond.

Transparantie over contact met de tabaksindustrie

De overheid heeft een digitaal informatie- en adviespunt ingericht waarop de ministeries verschillende documenten over het contact met de tabaksindustrie openbaar maken. Deze transparantie voort vloeit uit artikel 5.3 van het WHO-Kaderverdrag inzake tabaksontmoediging.

Regels over tabak- en rookwaren voor winkelier en producent

De Rijksoverheid heeft ook een digitale vraag en antwoord rubriek gemaakt waarop alle nieuwe regels staan die vanaf 20 mei 2016 zullen gelden voor winkeliers en producenten: o.a. over de nieuwe eisen aan verpakkingen van tabaksproducten, de uitgebreide informatieplicht voor producenten en importeurs en de specifieke regels over hoe de verpakkingen in de winkel getoond moeten worden.

Voortgang implementatie EU Tabaksproductenrichtlijn (TPD)

In een memorie van antwoord brengt de staatssecretaris de Eerste Kamer op de hoogte over de voortgang van de wijziging van de Tabakswet. Zo licht hij toe dat de nieuwe regels voor de e-sigaret niet rechtsreeks uit de TPD volgen: de leeftijdsgrens en het reclameverbod voor de e-sigaret kunnen alleen op nationaal niveau geregeld worden. Daarnaast is de TPD vanuit de Tweede Kamer aangevuld met het rookverbod op schoolpleinen en met extra eisen waaraan de verpakking van rookwaren moet gaan voldoen.

Standpunt tabaksontmoediging van de KNMG

De Koninklijke Nederlandsche Maatschappij tot bevordering der Geneeskunst (KNMG) heeft een standpunt over tabaksontmoediging uitgebracht. De KNMG ondersteunt de maatregelen die in het FCTC genoemd worden zoals forse accijnsverhoging op tabak, minder verkooppunten, de display ban en plain packaging. Artsen worden opgeroepen actiever hun invloed aan te wenden bij tabaksontmoediging. In een commentaar in het Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde sluit hoogleraar Mackenbach zich hierbij aan.

Rookvrij blijven na bevalling

PROMISE is een nieuw initiatief van het Longfonds, Trimbos en Pharos. In dit project worden nieuwe manieren getest om vrouwen te helpen rookvrij zwanger te zijn én te blijven na de zwangerschap. Stopondersteuning van de kraamzorg speelt daarin ook een essentiële rol.

Nederland op weg naar een Rookvrije Generatie

Op 7 april 2016 verscheen er een oproep in de kranten én op sociale media om samen met de 55 initiatiefnemers op weg te gaan naar een Rookvrije Generatie in Nederland. Opgroeiende kinderen moeten beschermd worden tegen tabaksrook en de verleiding om te gaan roken.

Amsterdam sluit zich aan bij Alliantie Nederland Rookvrij

De gemeente Amsterdam is als eerste gemeente in Nederland lid geworden van de Alliantie Nederland Rookvrij. Als partner van de alliantie kan Amsterdam gebruik maken van ondersteuning, kennis en expertise voor het tabaksontmoedigingsbeleid van de stad.

Volgend nummer Nieuwsbrief

De volgende Nieuwsbrief (nummer 4) verschijnt op Wereldnietrokendag: 31 mei 2016

Binnenlandse bijeenkomsten

Studiedag Gemeentelijk Tabaksbeleid. Op 8 juni organiseert het Trimbos-instituut de eerste landelijke studiedag over gemeentelijk Tabaksbeleid, waarin nieuwe en goed werkende (lokale) voorbeelden van gemeentelijk tabaksbeleid worden uitgewisseld. Kosten € 125,00. Locatie: Zaal7 te Utrecht.

Nascholingsavond De nieuwe Tabakswet, dinsdag 28 juni, 17.30-21.00 uur. Voor leden van het kwaliteitsregister Stoppen met Roken. Over de nieuwe Tabakswet die op 20 mei in werking treedt, de vieze plaatjes op pakjes, de nieuwe stopwebsite en telefoonlijn en de ontwikkelingen in andere landen. Gratis toegang na aanmelding. Locatie: Trimbos-instituut. Accreditatie aangevraagd.

Buitenlandse congresagenda

Smoking Cessation in Mental Health, 22 april 2016, Hallam Conference Centre, Londen

Respiratory Health and Smoking Science Summit 2016, 24-26 mei 2016, Londen

UK Nicotine & Smoking Cessation Conference, 9 & 10 juni 2016, Victoria Park Plaza Hotel, Londen

SRNT Europe, 8-10 september 2016, Praag, Tsjechië

7th ECToH (European Conference on Tobacco or Health), 23-25 maart 2017, Oporto, Portugal