Van doorrookte naar rookvrije zorg: verslavingszorg ligt op koers

Lees over recente hoogtepunten in de verslavingszorg, hard op weg om geheel rookvrij te worden, in deze column van verslavingsarts Robert van de Graaf.

Stoppen met roken, starten met nicotine

Het gebruik van een combinatie van nicotinevervangingstherapieën (NRT) is effectiever voor het stoppen met roken dan het gebruik van slechts een enkele NRT, zo concludeert een Cochrane review. Daarnaast lijken de hoger gedoseerde NRT's (4 mg kauwgom, 21/25 mg pleisters) effectiever dan hun lager gedoseerde vormen (2 mg kauwgom, 14/15 mg pleisters) en zou het zinvol kunnen zijn om al met een NRT te starten vóór het daadwerkelijke stoppen met roken.

Pre- en postpartum interventies stoppen met roken

Stoppen met (mee)roken is topprioriteit voor zwangeren. Zolang de rol van tobacco-harm-reductionstrategieën (bijvoorbeeld het gebruik van e-sigaretten of antioxidanten) bij zwangeren onvoldoende is onderzocht, adviseren deze Australische experts counseling met nicotinevervangingstherapieën (NRT's) als de veiligste optie. Een meta-analyse toonde dat de nicotinespiegels in zwangeren die NRT's kregen lager waren dan in zwangeren die bleven roken. Lastig blijft nog het voorkomen van terugval in rookgedrag postpartum voor moeders die tijdens de zwangerschap waren gestopt. Een systematic review vond zes veelbelovende gedragsveranderingstechnieken.

Verhoogd beroerterisico bij gebruik rookloze tabak

Het gebruik van rookloze tabak (kauwen, snuiven) brengt ook cardiovasculaire risico's met zich mee. Deze meta-analyse vond een positieve associatie tussen het gebruik van rookloze tabak en het krijgen van een beroerte, ook na correctie voor rookgedrag (OR 1,17 [1,04-1,30]). Subanalyse voor regionale verschillen toonde dat deze associatie vooral geldt voor Zuidoost-Azië. Vooral het kauwen van tabak leidt tot een verhoogd risico op een beroerte. De associatie werd niet gevonden voor (Zweedse) snus.

Transcranial direct current stimulation en rookgedrag

Deze meta-analyse onderzocht of het moduleren van hersengebieden die deel uitmaken van het dopaminerge systeem met transcranial direct current stimulation (tDCS) kunnen helpen bij het stoppen met roken. tDCS lijkt voor chronische rokers een gunstig effect te hebben op de drang om te roken en op daadwerkelijk rookgedrag. Daarmee zou deze techniek kunnen helpen om terugval na een SMR-poging te voorkomen.  

Milieuproblemen door sigarettenpeuken

Jaarlijks belanden 4,5 biljoen sigarettenpeuken in de omgeving. Ze behoren daarmee tot de grootste vervuilers en milieurisico's in de wereld, met desastreuze effecten voor de (bewoonde) kustgebieden en maritieme milieus. Er is tot heden echter te weinig belangstelling voor dit probleem, blijkt uit een tweede studie. Beide studies vragen dringend meer aandacht van fabrikanten, gebruikers, autoriteiten en het publiek voor de aanpak van vervuiling door sigarettenpeuken.

Hollandse nieuwe

Floor van den Brand (Universiteit van Maastricht) concludeert dat het gratis of goedkoper aanbieden van SMR-medicatie een belangrijke strategie zou kunnen zijn om het percentage rokers te verlagen.  

Fiammetta Cosci (Universiteit van Maastricht) toont aan dat het aantal dagelijks gerookte sigaretten samenhangt met psychiatrische symptomen bij (Italiaanse) methadon- en buprenorfinegebruikers.

Lisa Dohmen (Universiteit van Maastricht) vond dat het succes van een op de werkplek georganiseerde SMR-training minder door financiële beloning, maar met name door het groepsverband, persoonlijke motivatie en sociale steun beïnvloed wordt.

Erna Krüsemann (RIVM) laat zien dat een expertpanel succesvol opgeleid kan worden om kenmerkende geuren in sigaretten en shag te beoordelen.

Mirte Kuipers (Amsterdam UMC-UvA) toont aan dat het uitstalverbod in Schotland heeft geleid tot een verminderd gevoel van toegankelijkheid van en een meer negatieve houding richting tabak door jongeren, maar alleen wanneer de analyses zijn gecorrigeerd voor het toegenomen gebruik van e-sigaretten.

Frits van Osch (Universiteit van Maastricht) laat zien dat langdurig, laagfrequent rookgedrag is geassocieerd met een groter risico op blaaskanker dan kortdurend, hoogfrequent rookgedrag. Alleen het aantal "pack-years" geeft dus onvoldoende informatie.

Sigrid Troelstra (Amsterdam UMC-UvA) geeft aan dat de onderliggende theorieën van de Stoptober-campagne bijdragen aan het succesvol stoppen met roken en stoppercentages op lange termijn nog kunnen verbeteren door inzet van sociale netwerken en reguliere stoppen-met-roken zorg.

Wouter Visser (RIVM) concludeert dat de damp van e-sigaretten ook bij meerokers irritatie van de luchtwegen en milde systemische bijwerkingen kan veroorzaken.

In de startblokken

Ook dit jaar faciliteert het Trimbos-instituut zorgprofessionals bij de publiekscampagne 'Stoptober, 28 dagen niet roken!'. Zij kunnen vanaf heden gratis de Stoptober toolkit bestellen met posters, flyers en visitekaartjes.

Het Vlaams Instituut Gezond Leven daagt Nederlandstalige middelbare scholen in België uit in het schooljaar 2019-2020 mee te doen met haar gloednieuwe project Bullshit Free Generation. Het project is gericht op het afrekenen met fabels over roken en het verder uitwerken van het rookbeleid. Scholen kunnen verschillende challenges aangaan en er zijn leuke prijzen te winnen.

Lopende zaken

Rookvrije Generatie Awards
Op 3 april werden voor de derde keer de Rookvrije Generatie Awards uitgereikt. De award in de categorie zorg was dit jaar voor het Universitair Medisch Centrum Groningen. Pepijn Boots (jeugdambassadeur) en Harry Pouwels (longarts) wonnen de award voor personen.

Jellinek in de prijzen
Op vrijdag 26 april ontving Jellinek als eerste zorgorganisatie in Nederland de (inter)nationale 'Gouden Rookvrije Zorg Award'.

Lintje voor Trudi Tromp-Beelen
Eveneens op vrijdag 26 april ontving Trudi Tromp-Beelen, voormalig verslavingsarts van Jellinek, een lintje als Officier in de Orde van Oranje-Nassau voor haar inspanningen rondom de verslavingszorg in Nederland.

Winnaar van de Smokefree Challenge
Aan de Smokefree Challenge namen dit jaar 243 klassen 1 & 2 van het voortgezet onderwijs deel. Landelijk winnaar werd klas 1C van Praktijkschool De Maat uit Ommen. De leerlingen uit deze klas gaan als beloning een dag naar de Efteling.

Factsheet richtlijnenanalyse SMR-begeleiding COPD'ers
De factsheet over de richtlijnenanalyse naar begeleiding bij stoppen met roken van mensen met COPD staat online.

Antwoorden op Kamervragen Nationaal Preventieakkoord

Meer dan 500 vragen over het Nationaal Preventieakkoord hadden de politieke partijen ingediend, waarvan een derde over het tabaksbeleid. In zijn antwoorden noemt staatssecretaris Blokhuis onder meer de €17 miljoen extra die tot en met 2021 wordt uitgetrokken voor tabaksontmoediging, de accijnsverhoging, het invoeren van neutrale verpakkingen (per 1 januari 2020), een verbod op tabaksautomaten, en de wijze waarop  het aantal verkooppunten van tabak verminderd zou kunnen worden. Ook gaan alle nieuwsoortige tabaksproducten en e-sigaretten onder de regels van de Tabaks- en rookwarenwet vallen. Over de invoering van de standaardverpakking en de uitbreiding van het rookverbod worden tot eind mei 2019 internetconsultaties gehouden.

Nog meer Kamervragen…

… onder andere over de naleving van de leeftijdsgrens tabak en over de samenwerking tussen de Alliantie Nederland Rookvrij en de Stichting Rookpreventie Jeugd.

Volg- en traceersysteem tabaksproducten verplicht

De regering heeft een wetsvoorstel ingediend om alle tabaksproducten verplicht te voorzien van unieke identificatiekenmerken, ten behoeve van een volg- en traceersysteem, en veiligheidskenmerken, teneinde daarmee illegale smokkel in tabak te voorkomen. Producenten en importeurs van tabaksproducten moeten hiervoor 2 à 3 keer per jaar codes aanvragen bij een aangewezen ID-uitgever. De implementatie van de EU-richtlijn wordt op Europees niveau ondersteund door de Joint Action on Tobacco Control.

Ook in België leeftijdsgrens naar 18 jaar

Als laatste land in de Europese Unie is het ook in België vanaf eind april 2019 verboden om aan personen jonger dan 18 jaar tabaksproducten te verkopen.

Prijsstrategie tabaksindustrie ondermijnt accijnsbeleid

Uit een analyse in 23 landen van de Europese Unie over de periode 2006-2017 naar prijsstrategieën van de tabaksindustrie als reactie op accijnsverhogingen, blijkt dat de prijzen die de industrie in het laagste prijssegment rekent systematisch omlaag gaan om de consumentenprijs in dat segment gelijk te houden. Hiermee vermindert de impact van accijnsverhogingen. Dit wordt bevestigd door een studie gebaseerd op interne documenten van de tabaksindustrie zelf. Alleen door verplichte minimumprijzen te stellen kan deze strategie van de tabaksindustrie effectief bestreden worden.

Twintig specialisten over gevolgen roken op hele lichaam

Tijdens een multidisciplinaire bijeenkomst beschreven twintig medici, ieder vanuit hun eigen vakgebied, de schade van tabaksrook op het menselijk lichaam. Pauline Dekker en Wanda de Kanter riepen met de organisatie van deze bijeenkomst op tot het oprichten van een antirook-alliantie van medici.

Vergoeding verslavingszorg voor rokers

Jeroen Hinneman (manager verslavingskliniek in Bolsterburen) stuurde de leden van de Tweede Kamer op 9 april een brief waarin hij pleitte voor de vergoeding van een klinische behandeling voor zware tabaksverslavingen. Op de televisie lichtte hij zijn visie toe.

Opmars rookvrije terrassen

Het aantal rookvrije terrassen in Nederland neemt toe; Arnhem en Nijmegen zijn inmiddels eigenaar van een aantal rookvrije terrassen en ook in Friesland duiken ze op.

Philip Morris annuleert IQOS-campagne

Philip Morris heeft besloten om de Instagramcampagne voor de IQOS te staken nadat persbureau Reuters vaststelde dat de leeftijd van sommige Instagram-ambassadeurs in strijd was met interne richtlijnen van het bedrijf.

Canadese rokers in het gelijk gesteld

Het Gerechtshof in Quebec heeft een grote groep rokers in het gelijk gesteld in een al 21-jaar lopende procedure tegen drie tabaksfabrikanten.

Vervuiling van e-sigaretvloeistoffen

Uit een Harvardstudie bleek dat verschillende gesealde e-sigaretvloeistoffen vervuild zijn met bacteriële endotoxines en stoffen die te herleiden zijn tot schimmels.

Eén fles wijn gelijk aan tien sigaretten

Een Britse studie berekende dat het risico op het ontwikkelen van kanker door het drinken van één fles wijn gelijk staat aan het roken van tien sigaretten voor vrouwen en vijf sigaretten voor mannen.

Binnenlandse bijeenkomsten

Nascholing Zorgstandaard Tabaksverslaving, voor leden van het Kwaliteitsregister, Trimbos-instituut, Utrecht, 21 mei, 18.00 - 21.00 uur

Informatieavond Stoptober 2019, voor alle zorgprofessionals, Trimbos-instituut, Utrecht, 25 juni, 18.00 - 21.00 uur. Iedereen is welkom, ook als u niet staat ingeschreven in het Kwaliteitsregister Stoppen met Roken! Maar: VOL = VOL.

Conferentie Rookvrije Start, 2de ambassadeursconferentie, De Observant, Amersfoort, 26 juni 2019

NIP-Symposium 'Tabak van!' Op weg naar een rookvrije GGZ en verslavingszorg?, Zalen van Zeven, Boothstraat 7, Utrecht, 15 november 2019, 13.00 - 17.00 uur

Buitenlandse bijeenkomsten/events

World No Tobacco Day, 31 mei 2019.

The National Conference on Tobacco or Health (NCTOH) (USA), 27-29 augustus 2019, Minneapolis, Minnesota, VS.

19th SRNT Europe Conference, 12-14 september 2019, Meet Ullevaal, Oslo, Norway

The 7th annual UK E-Cigarette Summit,14 november 2019, The Royal Society, London

8th European Conference on Tobacco and Health (ECToH), 19 -22 februari 2020, Berlijn, Duitsland

SRNT 26th Annual Meeting, 11-14 maart 2020, Hilton New Orleans Riverside, New Orleans, VS.

De volgende nieuwsbrief ...

...verschijnt op 9 juli 2019

Gastredacteurs

Mona Zeevaert, Trude Slinger en Jurn Krux (v.l.n.r.) zijn de gastredacteurs van deze nieuwsbrief. Zij volgen de studie Selective Utrecht Medical Master (SUMMA) aan het UMC Utrecht.